*
روزهاي ماه در ايران باستان داراي نام خاص بودند كه شانزدهم هر ماه «روز مهر» بود و روز مهر در ماه مهر مهمترين روز آيين هاي مهرگان بوده است. جشن ها و آيين هاي شش روزه مهرگان در ايران باستان در روز مهر از ماه مهر (شانزدهم مهرماه) پايان مي يافت. ايرانيان از هزاره دوم پيش از ميلاد مهرگان را همرديف نوروز گرامي داشته و شروع كارهاي مهم از جمله ازدواج را به اين ايام موكول و مدارس از همين ماه آغاز بكار مي كردند كه دولت روم شرقي (قسطنطنيه = استانبول) بعدا اين رسم (بازگشايي سال تحصيلي) را از ايران اقتباس كرد كه با چند روز تفاوت جهاني شده است. آيين هاي مهر (جشن مهرگان) پس از نوروز مهمترين اعياد ملي ايرانيان بوده است كه نوروز با بهار و شكوفه و نويد بركت آغاز مي شد و مهرگان به خاطر پايان جمع آوري محصول و آغاز شش ماهه شبهاي طولاني تر و سرما.
طبق نوشته هاي فلاسفه ايراني قرون وسطي (وسطا) از جمله خيام، هدف از برپايي آيين هاي مهرگان، سپاسگزاري به درگاه خداوند بوده است كه آن همه نعمت، احساس محبت و مهرباني كردن و كشش به سوي رعايت عدالت ارزاني داشته و نيز تحكيم دوستي و محبت ميان ايرانيان. در ايام مهرگان مهماني هاي بزرگ برپا مي شده و پذيرايي با انواع ميوه و آجيل (خشكبار) رسم بوده ولي به درستي معلوم نيست كه از چه زمان پذيرايي با آش رشته مرسوم گرديده است. همچنين به درستي روشن نيست که از چه زمان "روز مهرگان" را به چهاردهم مهر ماه منتقل کرده اند و چرا؟ (شايد به خاطر گشايش نخستين جلسه مجلس در حضور مظفرالدين شاه در كاخ گلستان در 14 مهرماه!).
در سال 2008 ايرانيان برون مرز و پارسيان سراسر جهان، دوم اكتبر (پنچشنبه 11 مهر ماه) را به عنوان «مهرگان» جشن گرفته بودند. در عهد باستان، دولت روزي را كه امسال برابر با دوم اكتبر از سال ميلادي است جشن مي گرفت زيرا كه داريوش بزرگ اين روز (نخستين روز) از جشن هاي شش روزه ماه مهر (مصادف با دوم اكتبر سال 522 پيش از ميلاد مسيح) را براي اعلام شاه شدن خود تعيين كرده بود و با آييني ويژه بر تخت سلطنت نشسته بود.
طبق نوشته مورخان قديم غرب (يونان و روم باستان) فرهاد دوم، شاه ايران از دودمان اشكاني (خراسانيان)، از سال 131 پيش از ميلاد مروّج اين رسم شد كه سران دولت ايران در يكي از روزهاي جشن مهرگان اشتباهات دولت در يك سال گذشته را در يك مراسم عمومي اعلام و پوزش خواهي كنند و تعهد به جبران آن بسپارند و خود فرهاد نخستين اعتراف از اين دست را در چهارمين روز از جشن هاي مهرگان سال 131 پيش از ميلاد بيان داشت.
اردشير پاپكان (ساساني) كه خود را شاه همه ايران زمين اعلام كرده بود در دومين روز جشن هاي مهرگان سال 226 ميلادي (سوم اكتبر) در شهر تيسفون با «ميترا = مهر = مهربانو = مهري = مهرانگيز» دختر اردوان پنجم ازدواج كرد تا كدورت اشكانيان از او كه بر اردوان غلبه كرده و اردوان، ضمن نبرد، جان خود را از دست داده بود برطرف شود.
كار تنظيم مجموعه قوانين براي اداره ايران برپايه آموزش هاي زرتشت به ويژه كنترل رفتار حكّام و نيز آيين دادرسي و كيفر نيز در سومين روز از جشن هاي مهرگان (مصادف با چهارم اكتبر سال 600 ميلادي) به تصويب موبد موبدان (روحاني ارشد وقت) و بزرگان كشور رسيده بود. كار تنظيم اين مجموعه از نوروز آن سال آغاز شده بود زيرا دلسوزان ميهن نگران خودخواهي هاي خسروپرويز شاه وقت و ناديده گرفتن حقوق مردم و اصول (نانوشته) بودند. تا آن زمان، ايرانيان (دولت و ملت) اخلاقا متعهد به رعايت اصول و حقوق و ارزشها بودند و ضمانت اجرايي (مجازات نقض) وجود نداشت.
پس از پيروزي مشروطه طلبان، مجلس شورا اولين جلسه نخستين دوره خود را در جريان جشن هاي مهرگان ايرانيان (14 مهرماه 1285) در كاخ گلستان با حضور مظفرالدين شاه برگزار كرده بود و مقرر شده بود كه سال قانونگزاري در ايران از مهرماه آغاز شود. اين مجلس 15 مهر ماه سال 1286 هجري خورشيدي نيز متمم قانون اساسي را تصويب كرد. بيشتر اصول قانون اساسي وقت در همين متمم گنجانيده شده بود زيرا كه اصل قانون اساسي، شكل مقدمه و اعلاميه داشت. حقوق ملت در همين متمم آمده بود.
جشن هاي هزاره فردوسي نيز با شركت اديبان، دانشمندان، سياستمداران و دولتمردان كشور و بيش از چهل مستشرق از ساير كشورها در جريان جشن هاي مهرگان سال 1313 (12 مهر) آغاز بكار كرده بود و مستشرقين و ايرانشناسان در سخنراني هاي خود ضمن بزرگداشت فردوسي و اهميت ميهني او، درباره جشن هاي مهرگان، اهميت و تاريخچه آنها اسناد متعدد ارائه كرده بودند كه باقي مانده و به آنها استناد مي شود.
منبع: معلومات عمومي
